Toen ik, in de tijd dat Joseph Kony nog huishield in Noord Oeganda, daar partners bezocht samen met twee Oegandese collega’s verzonnen we de term: levels of horribility. Dat woord bestaat natuurlijk helemaal niet, maar we wisten niet hoe we anders de krankzinnigheid moesten duiden van erg, erger, ergst. Als je een volkomen mismaakte vrouw spreekt wiens gezicht deels is afgesneden, hoe zet je dat naast andere ervaringen van anderen. Als je mensen spreekt die vertellen van moeders die hun kind moesten koken, wat dan? Je wil de gruwel vangen in een behapbare concepten of vakjes, zodat je het onbegrijpelijke kan duiden. Maar hoe vergelijk je erg en erger? Hoe duid je wreed en wreder? En kun je dat wel? Het antwoord was nee. Want als je dat doet, doe je altijd mensen te kort.
Als je nadenkt over wat mensen overkomt, over wat mensen elkaar aandoen, dan beweeg je je op een eindeloos lang continuum van ervaringen. En die ervaringen zijn in een context.
Vanmorgen stond ik met Maaike van Fenix op een van de plekken waar veel mensen aangekomen zijn op Lesbos. Het stormde hard en was ijzig koud. Autobanden en zwembandjes zijn de stille getuigen van bootjes die arriveerden op deze steile hellingen. Waar mensen eerst door organisaties konden worden opgevangen, maar waar nu vervolging dreigt als je dat als NGO doet. In december kwamen er 2000 mensen aan. In januari 175. Er wordt uitgeweken naar andere eilanden, die er niet goed op voorbereid zijn. Maar de routes ernaar toe worden minder goed in de gaten gehouden.
Mensen worden nu opgepikt door de kustwacht (maar er zijn ook zeker pushbacks) en dan naar het kamp gebracht. Hoe duid je zo’n kamp?
Als Calais waar niks is en mensen in bosjes slapen tussen de stront en de troep en die iedere twee dagen totaal zinloos door de Franse politie worden weggemept (betaald door het VK) de hel is. Wat is dit dan? Er zijn ijskoude tenten, te volle donkere huisjes, koud water en een keer per dag vies eten. Dat is ook de hel. De hel van het wachten, het niks weten van wat je te wachten staat. Het totaal kwijtraken van enige manier om zelf invloed op je leven te hebben. Van verontmenselijking.
Terwijl ik in mijn kleine gezellige huisje in Mitilini tegen de kachel aankruip, raast de ijskoude storm over het kamp. Dat veegt ook de vragen weg van wat is nou erger? Het is allemaal erg. Het mag allemaal gewoon niet. Met instemming van ons kabinet gebeurt dit. Zeggen boze mensen dat dit allemaal criminelen zijn. 900 kinderen zitten er in het kamp. Op dit moment 3500 mensen in totaal.
Als we naar beneden kijken, naar de woeste zee en de stille getuigen tussen de rotsen van wie hier ooit aankwam, de wetenschap van wie hier wel wilde komen maar de overkant niet haalde.. dat maakt dit tot een ander level van horribility. Dat van het falen van het garanderen van menselijkheid voor iedereen.
Maar die constatering alleen is niet genoeg. De vraag blijft: wat doen wij?